VAI TRÒ CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ CẤP XÃ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

ThS. Trần Thị Thu

Giảng viên khoa Lý luận Mác-Lênin, TT Hồ Chí Minh

Phát huy dân chủ cấp xã có ý nghĩa quan trong đối với xây dựng nền dân chủ ở nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Điều đó xuất phát từ vai trò của cấp xã trong hệ thống chính trị bốn cấp. Nhận thức được điều đó, Đảng và Nhà nước đã quan tâm tới việc thực hiện dân chủ cấp xã với việc ban hành và thực hiện Quy chế và Pháp lệnh thực hành dân chủ ở xã, phường, thị trấn. Thực tiễn triển khai gặp không ít khó khăn, hiệu quả thấp xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó vai trò của nhân dân chưa được phát huy. Trong bài viết này, tác giả tập trung phân tích một số vấn đề sau: Vai trò của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở; những hạn chế của phát huy vai trò nhân dân trong triển khai Quy chế và Pháp lệnh dân chủ ở cấp xã hiện nay; đề xuất một số giải pháp phát huy vai trò của nhân dân trong thực hiện hiệu quả Quy chế dân chủ và Pháp lệnh dân chủ ở cấp xã.

Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định sức mạnh của nhân dân là vô địch. Người khẳng định: “Trong bầu trời không gì quý bằng nhân dân. Trong thế giới không gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân dân”­. Khi đánh giá thành công cách mạng, Người khẳng định đó là do sức mạnh của nhân dân “Tất cả các dân tộc, các giai cấp, các địa phương, các tôn giáo đều nổi dậy theo lá cờ Việt Minh để tranh lại quyền độc lập cho Tổ quốc. Lực lượng toàn dân là lực lượng vĩ đại hơn hết. Không ai chiến thắng được lực lượng đó” . Vận dụng sáng tạo lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào thực tiễn cách mạng, Đảng ta luôn khẳng định vai trò to lớn của nhân dân trong sự nghiệp cách mạng, coi sự nghiệp của nhân dân, do chính nhân dân thực hiện. Xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa là một nhiệm vụ quan trọng, vừa là động lực, vừa là mục tiêu của cách mạng nước ta.

Cấp xã là cấp thấp nhất trong hệ thống chính quyền bốn cấp, những lại có vị trí, vai trò quan trọng. Đây là địa bàn sinh sống của phần lớn (trên 70%) nhân dân trong một nước nông nghiệp. Hiệu quả xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa phụ thuộc rất nhiều vào triển khai mở rộng dân chủ ở cấp xã. Quy chế dân chủ và Pháp lệnh dân chủ ở cấp xã là nhằm mục tiêu bảo đảm để nhân dân thực hiện làm chủ đối với hoạt động lãnh đạo, quản lý của cấp ủy và chính quyền địa phương, làm chủ hoạt động sản xuất và tổ chức cuộc sống. Như vậy, quần chúng nhân dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà phải là chủ thể tích cực trong quá trình triển khai Pháp lệnh dân chủ. Một sai lầm trong nhận thức đang tồn tại khá phổ biến khi cho rẳng: Thực hiện Pháp lệnh dân chủ là nhiệm vụ của hệ thống chính trị cơ sở. Đây là nguyên nhân dẫn tới coi thường, chưa quan tâm tuyên truyền, giáo dục để nhân dân hiểu và chủ động tham gia triển khai nội dung trong Pháp lệnh dân chủ, việc thực hiện Quy chế và Pháp lệnh dân chủ ở cấp xã còn nhiều bất cập và tồn tại.

Phải nói rằng: Quá trình thực hiện Pháp lệnh dân chủ ở địa phương đã bước đầu nâng cao nhu cầu và năng lực thực hành dân chủ của nhân dân. Nhân dân đã tích cực, chủ động hơn, dành nhiều thời gian hơn cho việc tìm hiểu, thảo luận về những chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng, nhà nước và của tỉnh, huyện liên quan trực tiếp tới đời sống kinh tế - xã hội, thực hiện tốt hơn nghĩa vụ và quyền và lợi ích của mình. Nhu cầu tìm hiểu chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước và địa phương trong nhân dân tăng lên. Nhân dân chủ động, mạnh dạn hơn trong tham gia đóng góp ý kiến, đề xuất kiến nghị xây dựng chủ trương, kế hoạch của cấp uỷ, chính quyền, đồng thời quan tâm và chủ động hơn tham gia hoạt động xây dựng Đảng, chính quyền thông qua các hình thức như; đóng góp ý kiến đánh giá chất lượng cán bộ; thực hiện kiểm tra, giám sát đối với quá trình quản lý của chính quyền; chủ động và trách nhiệm hơn trong khiếu nại, tố cáo. Thông qua đơn thư khiếu nại, tố cáo của nhân dân giúp nhà nước điều tra phát hiện và xử lý kịp thời nhiều vụ việc sai phạm của các nhân, tổ chức, bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân dân. Trong phát triển kinh tế, nhân dân chủ động tổ chức sản xuất, chuyển đổi cơ cấu sản xuất, thực hiện các hình thức liên kết sản xuất có hiệu quả, khắc phục từng bước tâm lý thụ động, tự phát trong sản xuất, góp phần vào sự ổn định trật tự xã hội của các địa phương.

Tuy nhiên, từ hạn chế, tồn tại trong phát huy dân chủ ở các địa phương cho thấy vai trò làm chủ của nhân dân chưa được phát huy, còn nhiều hạn chế. Thứ nhất, nhu cầu về dân chủ của một bộ phận lớn nhân dân còn thấp, chưa nhận thức được ý nghĩa của dân chủ và thực hiện dân chủ đối với phát triển xã hội. Một bộ phận lớn nhân dân, nhất là ở địa phương kinh tế chậm phát triển rất thờ ơ, không tích cực tìm hiểu pháp luật, chính sách và quyền lợi, nghĩa vụ của nhân dân, cũng như trách nhiệm của chính quyền trong giải quyết công việc. Những nội dung của pháp lệnh thực hiện dân chủ ở cấp xã, phường, thị trấn được tổ chức tuyên truyền với nhiều hình thức, nhưng nhân dân rất ít quan tâm năm bắt. Việc triệu tập các buổi họp dân là rất khó khăn, lực lượng tham gia chủ yếu là đảng viên, người già, phụ nữ, tinh thần, trách nhiệm tham gia mang tính hình thức. Mặc dù, nhiều buổi họp có nội dung liên quan trực tiếp tới lợi ích của nhân dân.Thậm chí không ít người có tâm lý hoài nghi, không tin tưởng vào những giá trị thực thi của Pháp lệnh dân chủ, coi đây hoạt động mang tính hình thức, không thiết thực. Quan điểm cho rằng: Hoạt động của chính quyền có dân chủ  hay không là công việc của cấp ủy và chính quyền còn khá phổ biến trong nhân dân. Một bộ phận nhân dân ở nhiều địa phương lại có nhận thức lệch lạc, thiếu khách quan và khoa học về dân chủ, về thực hiện Quy chế và Pháp lệnh dân chủ ở cơ sở, đáng quan tâm là tại một số xã có vấn đề về tôn giáo, mất đoàn kết nội bộ trong hệ thống chính trị. Dẫn tới tình trạng cố tình hiểu sai, lợi dụng việc thực hiện dân chủ và hạn chế về trình độ nhận thức của nhân dân để kích động, gây rối nhằm trục lợi cá nhân. Nhân dân chỉ chú trọng tới chăm lo phát triển kinh tế, chưa nhận thức được ý nghĩa và trách nhiệm của mình trong thực hiện dân chủ hoá ở địa phương sẽ tạo cơ sở phát triển một cách bền vững xã hội. Thứ hai, Nhân dân chưa thực sự quan tâm và thực hiện vai trò làm chủ đối với cấp uỷ, chính quyền địa phương. Vai trò của nhân dân trong công tác xây dựng Đảng, chính quyền địa phương.Việc tham gia đóng góp ý kiến đối với cấp ủy và chính quyền của nhân dân cũng rất hạn chế, mang tính hình thức. Nhiều chủ trương, kế hoạch, đề án tổ chức thực hiện của cấp ủy, chính quyền được công khai tại trụ sở, tổ chức nhân dân tham gia đóng ý kiến, đề xuất kiến nghị nhưng kết quả thu được rất kiêm tốn. Công tác xây dựng Đảng được coi là công việc nội bộ của Đảng vẫn là tâm lý phổ biến trong nhân dân. Những sinh hoạt lớn của Đảng như Đại hội Đảng cấp xã nhân dân phần lớn không quan tâm tới diễn biến, chất lượng nội dung các văn kiện, tham gia đánh giá chất lượng đảng viên, cán bộ giúp cấp uỷ làm tốt công tác quy hoạch. Sự quan tâm nếu có chỉ là quan tâm tới ai trúng, ai trượt trong đại hội. Tâm lý ngại đấu tranh, né tránh, nể nang vẫn phổ biến trong nhân dân, vai trò làm chủ thông qua kiểm tra, giám sát hoạt động quản lý của chính quyền chưa được phát huy hiệu quả. Ở các địa phương có những sai phạm kéo dài gây ra hậu quả, bức xúc nhưng nhân dân không tố cáo, chỉ được phát hiện do mâu thuẫn nội bộ chính quyền hoặc tính chất diễn ra nghiêm trọng tạo dư luận xã hội, bị báo chí phản ánh. Ý thức trách nhiệm của nhân dân khi tham gia đánh giá cán bộ còn bị chi phối bởi quan hệ họ hàng, mang tính chủ quan, cảm tính là chủ yếu gây khó khăn cho cấp uỷ và chính quyền trong công tác cán bộ nếu sử dụng kết qua trên.

Những tồn tại, hạn chế của việc phát huy vai trò của nhân dân xuất phát từ những vấn đề chủ yếu sau:

Một là, sự phát triển nông nghiệp, nông thôn, ở nước ta còn chậm, trình độ dân trí của nhân dân còn thấp. Trong khi đó, năng lực làm chủ của nhân dân phụ thuộc rất nhiều vào trình độ dân trí của nhân dân, đây là hai yếu tố có quan hệ tỉ lệ thuận với nhau;

Hai là, chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã ở nước ta chưa đáp ứng yêu cầu phát huy vai trò làm chủ của nhân dân. Chất lượng đội ngũ cán bộ cấp xã của nước ta nhìn chung còn thấp, nhất là vùng núi, vùng sâu, vùng khó khăn. Trình độ lý luận chính trị của đội ngũ cán bộ chưa đáp ứng yêu cầu phát huy quyền làm chủ của nhân dân;

Ba là, triển khai quy chế và pháp lệnh thực hiện dân chủ ở cấp xã còn nhiều tồn tại, chưa tạo điều kiện để nhân dân phát huy vai trò làm chủ trong thực tế. Việc triển khai Pháp lệnh dân chủ ở cấp xã còn nhiều tồn tại: Công tác tuyên truyền còn đơn điệu, thiếu hình thức phù hợp với vùng nông thôn, nhiều nơi công tác tuyên truyền còn mang tính hình thức; công tác tổ chức thực hiện chưa nghiêm túc, việc niên yết 11 nội dung nhân dân được biết, nội dung nhân được quyết định, nội dung nhân dân có quyền bàn chưa đầy đủ, nhiều nơi không thực hiện.

Từ thực tiễn, theo chúng tôi để phát huy vai trò của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở cấp xã cần tập trung vào một số công việc:

Thứ nhất, tập trung giải pháp phát triển kinh tế - xã hội, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người nông dân. Các tỉnh cần nghiên cứu và tiến hành quá trình tái cơ cấu lại nền sản xuất nông nghiệp của tỉnh, trên cơ sở tiền năng và lợi thế. Đẩy mạnh và bảo đảm hiệu quả công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn, trước mắt cần làm tốt hai nội dung chủ yếu đó là; thực hiện hiệu quả công tác dồn điền, đổi thửa gắn tái cơ cấu sản xuất nông nghiệp, nhằm nâng cao chuỗi giá trị của sản phẩm nông nghiệp của người nông dân. Tiếp tục thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới bảo đảm sát với thực tế, phù hợp với nhu cầu và năng lực của nhân dân, khắc phục tình trạng thành tích;

Thứ hai, đổi mới công tác tuyền truyền, giáo dục pháp luật, trong đó chú trọng đổi mới đa dạng các hình thức tuyên truyền nội dung pháp lệnh dân chủ ở cấp xã. Tăng cường gắn kết việc thực hiện Quy chế, Pháp lệnh dân chủ ở cơ sở với chương trình xây dựng nông thôn mới;

Thứ ba, tăng cường công tác kiểm tra việc thực hiện Pháp lệnh dân chủ cơ sở của Tỉnh đối với cấp xã, xử lý nghiêm khắc và kịp thời những địa phương vi phạm quy định về thực hiện dân chủ. Tỉnh chủ động xây dựng, ban hành những văn bản hướng dẫn cụ thể việc thực hiện các hình thức mở rộng dân chủ trực tiếp của nhân dân như: Tổ chức lấy ý kiến, quy trình, trách nhiệm tiếp thu, sử dụng các ý kiến đóng góp đối với quá trình lãnh đạo, quản lý; quy định cụ thể về trách nhiệm, quy trình thực hiện, phương thức sử dụng kết quả lấy đánh giá, nhận xét của nhân dân địa phương trong công tác cán bộ, tạo niềm tin của nhân dân đối hoạt động dân chủ hóa trong Đảng và hoạt động của chính quyền, động viên nhân dân tham gia cao trách nhiệm công việc xây dựng Đảng, chính quyền địa phương;

Thứ tư, tiếp tục thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ cấp xã, chú trọng nâng cao trình độ lý luận chính trị thông qua công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tại các trường chính trị tỉnh. Tỉnh chỉ đạo trường chính trị đổi mới nội dung chương trình, phương thức và phương pháp đào tạo chương trình Trung cấp lý luận chính trị - hành chính phù hợp với đặc điểm cán bộ. Nghiên cứu và xây dựng một số chuyên đề tổ chức bồi dưỡng lý luận cho đội ngũ cán bộ là Bí thư, Phó Bí thư, Chủ tịch, Phó Chủ tịch xã.

Tóm lại, phát huy dân chủ cấp xã có ý nghĩa quan trong đối với xây dựng nền dân chủ ở nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Việc nhận thức rõ vai trò của QCND đối với vấn đề này góp phần quan trọng vào kết quả triển khai  thực hiện Quy chế, Pháp luật dân chủ cơ sở ở Việt Nam nói chung và tỉnh Nam Định nói riêng trong giai đoạn hiện nay./.