TRỰC QUAN HÓA VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC TRONG ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC

Lê Thị Thu Phượng

                                                 Giảng viên khoa Dân vận

Trực quan hóa có vai trò quan trọng trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy, nhằm giúp học viên “mắt thấy, tai nghe”, làm sáng tỏ những điều cần trình bày của giảng viên, từ đó học viên tiếp thu dễ dàng và tham gia học tập một cách chủ động, tích cực. Bởi vì, từ tâm lý học tập cho thấy rằng việc tiếp nhận thông tin nhờ vào 5 giác quan của con người: Nghe, nhìn, ngửi, nếm, cảm nhận.

Đối với phương pháp thuyết trình truyền thống trong quá trình học tập học viên chỉ huy động duy nhất một giác quan đó là tai để nghe, còn lại các giác quan khác gần như là chưa được phát huy. Theo các nhà nghiên cứu cho rằng chỉ có nghe thôi chỉ tiếp thu được 20%, viết chép tiếp thu 30% song nếu kết hợp cả hai thì tác dụng tăng lên rất lớn. Trực quan hóa trợ giúp cho thuyết trình làm tăng mức độ nhớ đến 50% và như có một nhà nghiên cứu đã nhận định “Điều được nghe tôi dễ quên. Điều được thấy tôi dễ nhớ. Điều được làm dễ ghi tâm”...  Hơn nữa khi giảng viên nói kèm theo minh họa bằng hình ảnh sẽ giúp cho học viên nhanh chóng hiểu được nội dung bài giảng, tránh được tình trạng giảng viên nói một đằng học viên hiểu một nẻo.

Từ những minh chứng trên cho thấy rằng trực quan hóa thông qua việc tăng cường sử dụng phương tiện dạy học đặc biệt là phương tiện nghe, nhìn là rất cần thiết để nâng cao hiệu quả dạy và học. Việc sử dụng các phương tiện nghe nhìn trong giảng dạy giúp cho người học dễ hiểu, dễ nhớ, không nhàm chán. Tập trung sự chú ý của học viên đối với bài giảng, qua đó giúp cho giảng viên chuyển tải nội dung đến học viên một cách có hiệu quả nhất. Trên cơ sở khai thác các tính năng của các phương tiện nghe, nhìn như hiệu ứng màu sắc, âm thanh, hình ảnh động, giảng viên làm cho nội dung bài giảng trở nên sinh động, dễ tiếp thu thậm chí có thể mở rộng và bổ sung sâu thêm những nội dung đã nói, giúp học viên trong quá trình học không chỉ được nghe mà còn được nhìn, được thấy và từ đó khắc sâu thêm kiến thức của bài giảng.

Tuy nhiên, việc lựa chọn phương tiện giảng dạy tốt nhất, thích hợp nhất để hỗ trợ trực quan hóa trong giảng dạy cũng không phải vấn đề đơn giản và dễ dàng. Bởi vì việc lựa chọn phương tiện giảng dạy còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: mục tiêu, nội dung bài giảng, đặc điểm của giảng viên, học viên, các yếu tố vật chất (phòng học, sự có sẵn và tiện lợi của các phương tiện được chọn…). Hơn nữa, hiện nay có rất nhiều các phương tiện khác nhau như máy chiếu hắt (overhead), máy vi tính (desktop computer) và máy vi tính xách tay (laptop) cùng với phương tiện hỗ trợ của máy chiếu đa phương tiện (projector), hình ảnh, video, máy thu thanh (cassette player),.… Không phải mọi phương tiện đều có tính năng và tác dụng như nhau. Vì vậy, khi sử dụng một loại phương tiện nào đó để sử dụng trong quá trình giảng dạy giảng viên luôn phải đặt ra câu hỏi:

- Tính năng của từng phương tiện là gì? Ưu, nhược điểm khi sử dụng chúng?

- Bài giảng của mình cần những loại phương tiện gì? Nếu sử dụng nó sẽ mang lại lợi ích gì cho nội dung bài giảng?

-  Đối tượng giảng dạy có những đặc thù như thế nào?

- Thực tế lớp học được trang bị những phương tiện nào?

Từ việc trả lời câu hỏi trên, giảng viên sẽ xác định được nên sử dụng phương tiện nào cho phù hợp và khả thi để phục vụ cho việc giảng dạy thực tế trên lớp. 

Trong các phương tiện nghe nhìn hiện đại thì máy Projector (máy chiếu đa phương tiện) được xem là các phương tiện quan trọng được các giảng viên sử dụng phổ biến trên thực tế hiện nay.

Khác với các phương tiện khác, máy chiếu đa phương tiện (Projector) giúp giảng viên dễ dàng làm cho bài giảng trở nên sinh động, thú vị hơn bằng việc đưa vào đó những cách trình diễn chữ viết, hình ảnh, âm thanh, màu sắc, đoạn video... Đặc biệt, khi biên soạn và sử dụng giáo án điện tử, không thể thiếu máy chiếu Projector. Với sự hỗ trợ của máy Projector kết nối với máy tính, giảng viên có thể khai thác sâu nội dung bài giảng với sự huy động cả các kỹ năng Nghe, Nói, Đọc, Nhìn và cho phép giảng sử dụng thời gian trên lớp có hiệu quả (giảng viên sẽ không phải mất nhiều thời gian để viết bảng, xóa bảng, đọc cho học viên ghi ...) và chủ động trong truyền đạt kiến thức, kỹ năng (giảng viên sẽ không bị quên những kiến thức cơ bản) .

Bên cạnh những ưu điểm, việc sử dụng thiết bị Projector cũng có những hạn chế nhất định như: yêu cầu giảng viên phải có kiến thức sâu về nội dung bài giảng; phải sử dụng thành thạo máy vi tính, máy chiếu và các phần mềm phục vụ giảng dạy. Hơn nữa việc trang bị thiết bị này sẽ gây tốn kém cho đầu tư ban đầu; hay trục trặc kĩ thuật; nhiều giảng viên lạm dụng quá mức hiệu quả về hình ảnh, âm thanh sẽ gây mất tập trung, phân tán tư tưởng của người học (học viên chỉ chú ý tới màu sắc, âm thành, hình ảnh mà không chú ý vào nội dung giảng viên truyền tải).

Như vậy, trực quan hóa và phương tiện giảng dạy có tác dụng để nâng cao chất lượng dạy và học. Tuy nhiên nó không thể quyết định đến toàn bộ chất lượng giảng dạy mà chỉ hỗ trợ thể hiện sinh động thêm nội dung bài giảng. Tự nó không thể là nội dung. Và phương tiện quan trọng nhất chính là người giảng viên. Người giảng viên sẽ quyết định khả năng giao tiếp về mặt nội dung và áp dụng phương tiện để mang lại hiệu quả tối ưu nhất. Thành công của bài giảng phụ thuộc vào chính người giảng viên và là bên cạnh sự hỗ trợ quan trọng của các phương tiện dạy học hiện đại./.